Tính đa dạng của phong trào Khai sáng

Đây là một phong trào sinh họat học thuật, tư tưởng tại Pháp, sau đó lan rộng sang các nước Đông Âu, tạo nên thời đại ánh sáng. 

Tại Pháp năm 1718 trên sân khấu đã công diễn vở kịch F.M Voltaire mang tên Oedipe với nội dung đả kích sâu cay chế độ chính trị hiện hành và kêu gọi con người đấu tranh vì sự khai sáng xã hội trên nguyên tắc lý trí, công bằng và tự do. Đó cũng là thời điểm bắt đầu phong trào khai sáng Pháp thế kỷ XVIII. 

Năm 1721 Ch. L. Montesquieu công bố “Những bức thư từ Ba tư”. 

Năm 1734 phong trào khai sáng phát triển lên bước mới, đạt tới tầm mức của sinh hoạt xã hội, được làm giàu bằng những tác phẩm mang tính triết lý sâu sắc. Montesquieu và Voltaire là thế hệ thứ nhất của các nhà khai sáng.

Thế hệ tiếp theo được hình thành từ những năm 3o – 4o của thế kỷ XVIII. Đó là một thế hệ táo bạo, khí phách, với J. La Metrie, D. Diderot, C. Helvetius, J.P Holbach, khác với thế hệ ôn hòa trước đây. Họ chủ trương một xã hội “của những người vô thần” (các nhà duy vật vô thần Pháp), loại trừ mọi tha hóa, nhấn mạnh quyền tự nhiên của con người, sống theo nguyên tắc Tự do – Bình đẳng – Bác ái.

Chủ nghĩa duy vật Pháp thế kỷ XVIII có nhều đóng góp vào sự phát triển của chủ nghĩa duy vật trong quan niệm về tự nhiên.

Trong số các nhà duy vật Pháp Diderot là bộ óc khoa học lớn, là một trong hai người khởi xướng nhóm bách khoa toàn thư, biên sọan “Encyclopédie”, xuất bản từ năm 1751 đến 1780.

Phong trào khai sáng đạt được sự thịnh từ những năm 40, dự báo cơn bão táp cách mạng đang đến gần. Các nhà khai sáng triển khai hướng nghiên cứu rất rộng, từ triết học đến khoa học, từ tự nhiên đến xã hội. J.J Rousseau là gương mặt tiêu biểu của các nhà khai sáng thế hệ này.

Phong trào khai sáng tiếp tục phát triển ở đêm trước cách mạng và cả sau đó, quy tụ các nhà tư tưởng – chiến sỹ thực sự như E.Condillac, A. Turgot, M. Robinet, J. Condorcet, Marchal, C. Volney.

Tư tưởng khai sáng Pháp thế kỷ XVIII là ngọn cờ lý luận của Đại cách mạng Pháp năm 1789.