Tác giả: Lý Chấn Anh 

Danh mục: Văn hoá

Giá bìa: 70,000 ₫

Xuất bản: Nxb Tri Thức, 09 - 2007

Trang: 608

Tại Trung Quốc, Đài Loan và những cộng đồng người Hoa, Giáo sư Lý Chấn Anh được biết đến như là một học giả, một nhà giáo dục nghiêm túc, nhiệt tâm đầy sức sáng tạo và một nhà lãnh đạo trong nhiều lĩnh vực. Trong cuộc đời nhà giáo, Viện sĩ họ Lý đã hoàn tất trên 30 tác phẩm, trong đó có bộ sách đồ sộ gồm: quyển Nhân dữ Thượng Đế được coi như là một nghiên cứu đáng giá để đời. Ngoài ra, nghiên cứu triết học cơ bản mà độc giả đang cầm trên tay cũng là một tập sách được sinh viên yêu thích, và được nhiều học giả thảo luận. Không chỉ là một học giả, thi sĩ, Lý tiên sinh trước hết là một tư tưởng gia và nhà hoạt động xã hội cứu nhân độ thế. Nhiều đại học, học viện tại Trung Quốc, Đài Loan và Hương Cảng, rất nhiều tổ chức xã hội đã nhận được sự giúp đỡ tinh thần cũn như vật chất củ cụ. Nói tóm lại, Lý Chấn Anh là một người quân tử theo đúng nghĩa. 

Lý giáo sư cũng là một trong rất ít người thành tâm trọng dụng nhân tài, không phân biệt tôn giáo, đảng phái chính trị, chủng tộc hay giới tính. Dưới sự lãnh đạo của cụ, Phụ Nhân tuy là một Đại học Công giáo, đã trở thành một đại học rất tự do trong vấn đề nghiên cứu và giảng dạy. Trên 90% ban giảng huấn không phải là ki Tô hữu, trên 97% tổng số sinh viên chưa bao giờ nghe đến đạo Thiên Chúa. Ngay cả trong viện Tôn giáo, thành phần ban giảng huấn có nhiều giảng viên là ni cô, pháp sư hay đạo gia, thậm chí cả người chủ trương vô tôn giáo. Nghiên cứu sinh, giảng viên có thể nghiên cứu về bất cứ vấn đề gì. Họ có quyền phê bình, ngay cả đạo Công giáo. Chính nhờ vậy mà Phụ Nhân là đại học tuy duy nhất của Trung Quốc được lọt vào danh sách 50 đại học nổi tiếng nhất của châu Á và châu Úc. Kính trọng tri thức và nhân tài đó là tôn chỉ mà Lý tiên sinh đeo đuổi. 

Mục Lục:

Lý Chấn Anh và nền triết học nhân bản toàn diện 

Phần 1: Tìm hiểu tôn hữu và hư vô

Chương 1: Chính danh cho triết học cơ bản

Chương 2: Một số vấn đề liên quan đến triết học và khoa học

Chương 3: Giản sử của siêu hình học: Hi Lạp và thời Trung cổ

Chương 4: Sự đi lên của tư tưởng siêu hình

Chương 5: Tôn hữu và hư vô

Chương 6: Đắc tính siêu việt của Tôn hữu

Chương 7: Nguyên lí cơ bản của Tôn hữu

Chương 8: Tôn hữu, thực hiện và tiềm năng

Chương 9: Tôn hữu, bản chất và tồn tại

Chương 10: Bàn về phạm trù hoặ tìm hiểu vấn đề liên quan tới thể tự lập và thể phụ thuộc

Chương 11: Tìm hiểu cá thể và vị thể

Chương 12: Sơ lược bàn về thuyết phân hưởng của Thomas

Chương 13: Luật nhân quả

Chương 14: Lại bàn về vấn đề hư vô và ác.

Phần 2: Tìm hiểu căn bản siêu việt của vạn hữu

Chương 15: Từ hữu hạn đến vô hạn - tìm hiểu năm con đường của Thomas

Chương 16: Luận chứng khác liên quan tới Thượng Đế tồn tại

Chương 17: Chất vấn của tư tưởng đương đại đối với sự khẳng định Thượng Đế tồn tại

Chương 18: Sự suy vong của siêu hình học và sự hình thành của chủ nghĩa vô hình cận đại

Chương 19: Bàn về bản chất của Thượng Đế

Chương 20: Lần thứ ba bàn về vấn đề hư vô và ác

Kết luận: Sự lựa chọn của con người hiện đại.

Mời bạn đón đọc.

Vũ Phong

Trong lịch sử Trung Quốc có hai trường phái trị nước: pháp trị và đức trị. Nhờ một nền pháp trị khốc liệt Tần Thủy Hoàng đã thẳng tay trừng trị các nhà Nho theo thuyết đức trị của Khổng giáo và thống nhất được một đất nước rộng lớn. Sau khi cách mạng thắng lợi Mao Trạch Đông đã lựa chọn pháp trị, ca tụng Tần Thủy Hoàng, tán thành phê Lâm phê Khổng trong Đại Cách mạng văn hóa.

Nhưng ở nước ta, Hồ Chí Minh bằng tấm gương đạo đức của bản thân đã chinh phục được trái tim và khối óc của nhân dân cả nước, thuyết phục được các sĩ phu yêu nước cũ điển hình là Huỳnh Thúc Kháng, Phan Kế Toại và tầng lớp trí thức tân học theo Người. Thực hiện đức trị, trong suốt thời kháng chiến chống Pháp, Người chỉ xử tử có một người: Trần Dụ Châu. Vì sao đức trị có thể thực hiện trong thời gian đó? Một là trên chiến khu, đời sống mọi người kham khổ như nhau, nên đức trị còn có tác dụng. Hơn nữa, Hồ Chí Minh lại là tấm gương sáng chói của nền đức trị đó. Song trong lịch sử có lẽ Hồ Chí Minh thuộc lớp người cuối cùng được đào tạo cơ bản để có được những đức tính trong sáng và cao đẹp của người trị nước theo đúng Nho giáo. Thực vậy ngay từ tuổi nhỏ cậu bé Nguyễn Tất Thành đã sống trong nền nếp gia đình của một nhà nho thanh bạch, cụ phó bảng là người đã thấm nhuần tư tưởng của Khổng Mạnh đối với người trị nước là tu tề trị bình và dân vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh. Cũng vì Khổng Tử về cơ bản là người duy vật không tin ở quỷ thần nên Hồ Chí Minh đã đi tới chủ nghĩa Mác một cách tự nhiên, như biết bao nhà nho yêu nước và trí thức đã đi theo Người.

Một thời gian dài chúng ta đã trị nước bằng chỉ thị và nghị quyết. Nhưng từ rất sớm (1956) một luật sư nổi tiếng đã lên tiếng cảnh báo về sự cần thiết phải cai trị theo pháp luật. Sau khi đường lối đổi mới đi vào cuộc sống, xã hội Việt Nam đã thực sự phân hóa về giai tầng, về quyền lợi, nhất là sau khi nước ta gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới WTO, những mối quan hệ chằng chịt trong nước lại đan xen phức tạp với các mối quan hệ quốc tế, thì dứt khoát nền đức trị cổ truyền đã chấm hết vai trò lịch sử của nó, và nay chỉ một nền pháp trị cứng rắn bất vị thân mới có khả năng giải quyết đúng đắn các mối quan hệ xã hội phức tạp hiện nay. Chính vì vậy mà Quốc hội khóa XI đã tập trung xây dựng những luật cơ bản.

Tất nhiên một nền pháp trị mới đòi hỏi mọi công dân từ người thứ dân bình thường cho tới người lãnh đạo cao nhất của đất nước phải theo một nền đạo đức mới. Nhưng nền đạo đức mới đó là gì? Có phải chỉ tóm gọn nó trong một câu: Sống và làm việc theo pháp luật là đủ không? Cùng với việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức của Chủ tịch Hồ Chí Minh, tôi tha thiết đề nghị các vị học giả và trí thức mới hãy tiếp sức cùng nhau suy nghĩ, sớm đề ra một nền đạo đức mới để giáo dục giới trẻ nước nhà, vì chỉ có giáo dục từ nhỏ ngay từ tuổi mẫu giáo và tiểu học thì mới vững bền. Đối với người lớn, tính cách con người đã hình thành khó mà thay đổi, ngoài mặt thì dạ dạ vâng vâng nhưng trong đầu nghĩ gì ai mà biết được! Tất nhiên nền đạo đức mới phải kế thừa và chắt lọc những tinh hoa của truyền thống dân tộc, của nền triết học phương Đông cũng như những thành tựu vĩ đại của nền triết học phương Tây kể từ Thế kỷ ánh sáng.

Chú thích ảnh: Chính phủ nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa do Quốc hội Khóa I, kỳ họp thứ hai bầu ra tháng 11-1946

Nguyễn Văn Chiển

Tạp chí Tia sáng

Hàn Phi là một trong những bộ óc lỗi lạc nhất của Trung Hoa và thế giới Cổ đại trên nhiều lĩnh vực, như văn học, triết học, chính trị,... Ông cũng là một trong những nhà tư tưởng đầu tiên dám nhìn thẳng vào sự thật với tất cả sự tàn nhẫn của nó để tìm cách đem lại cuộc sống yên ổn cho người dân trong khuôn khổ của thời đại quân chủ.

Trên cơ sở kế thừa và kết hợp nhuần nhuyễn ba yếu tố pháp, thuật, thế của các nhà triết học đi trước, Hàn Phi đã xây dựng nên đường lối trị nước và thổi vào đó một tinh thần mới, làm cho nó có sức sống với hi vọng giúp các bậc vua, chúa trị quốc. Trong đường lối chính trị của mình, Hàn Phi đã đưa ra những lý luận cơ bản về xây dựng và thi hành pháp luật, như vấn đề định pháp, vấn đề thi hành pháp luật phải công bằng, vấn đề giáo dục pháp luật cho dân hiểu..., trong đó, vấn đề định pháp (lập pháp) được ông quan tâm nhiều nhất.

Theo Sử ký Tư Mã Thiên, Hàn Phi sinh năm 280, mất năm 233 trước CN. Ông xuất thân từ tầng lớp quý tộc, là công tử của nước Hàn, thích cái học hình danh, pháp, thuật. Vốn là người nói ngọng, không thành công trong việc lập ngôn, thuyết pháp, nên ông đã dốc hết tâm trí vào việc viết sách. Hàn Phi và Lý Tư (người sau này có công lớn đưa Tần Thủy Hoàng thống nhất Trung Quốc) cùng theo học Tuân Khanh, nhưng chính Lý Tư cũng thừa nhận mình không bằng Hàn Phi. Trong Sử ký, Tư Mã Thiên có chép: “Cùng với Lý Tư học ở Tuân Khanh. Tư tự coi không bằng Phi”(1).

Hàn Phi sinh ra ở nước Hàn và học thuyết của ông cũng hình thành ở đất nước đó, nhưng lại không được vua Hàn sử dụng, bởi vua Hàn không thấy được giá trị thiết thực của học thuyết này, mà chỉ thấy được sự khác biệt của nó với tất cả các học thuyết trước, như học thuyết của Khổng Tử dùng Nhân để trị nước, học thuyết của Tuân Tử dùng Lễ để trị nước, và cũng không thấy được Lễ và Pháp là rất gần nhau. Với học vấn uyên bác và cái nhìn tổng quát về tình hình chính trị - xã hội qua các thời đại, Hàn Phi thực sự hiểu được bối cảnh nước Hàn thời kỳ đó. Ông đã nhiều lần dâng thư lên vua Hàn, nhưng nhà vua không nghe. Vì thế, ông phẫn uất trong cảnh cô độc và viết những tư tưởng của mình thành học thuyết và tin là nó sẽ làm cho dân yên, nước mạnh, xã hội phát triển. Học thuyết của ông được trình bày trong bộ sách Hàn Phi Tử gồm 55 thiên, với 10 vạn chữ.

Khi tác phẩm của Hàn Phi được đưa đến nước Tần, Tần Thủy Hoàng đọc hai thiên của tác phẩm và thán phục vô cùng, coi đây là tác phẩm của bậc tiền nhân, hận nỗi không được gặp tác giả. Lý Tư cũng nói với Tần Thủy Hoàng rằng Hàn Phi là bạn học của mình. Tần Thủy Hoàng đã thốt lên rằng: “Ta được làm bạn với con người này, thì có chết cũng không uổng”(2).

Hàn Phi trở thành sứ giả của nước Hàn, sang nước Tần vừa để làm nhiệm vụ cứu nước Hàn, vừa để thực hiện những tư tưởng của mình. Khi sang nước Tần, Hàn Phi dâng vua Tần bài Bảo tồn nước Hàn và ra sức thuyết phục nước Tần đừng đánh nước Hàn. Lý Tư cho rằng, Hàn Phi chỉ mưu cầu lợi cho nước Hàn mà làm hại nước Tần. Khi bị bắt vào ngục, biết tình thế không thể cứu vãn được nước Hàn, Hàn Phi tiếp tục viết bài Lần đầu yết kiến vua Tần, khiến vua Tần hết sức thán phục. Lý Tư sợ vua Tần sẽ tin dùng Hàn Phi mà ảnh hưởng đến tiền đồ của mình, nên đã ép Hàn Phi uống thuốc độc mà chết.

Mười hai năm sau khi Hàn Phi qua đời, Tần Thủy Hoàng đã vận dụng học thuyết của Hàn Phi để thống nhất Trung Quốc. Những tư tưởng của Hàn Phi đề ra rất phù hợp với hoàn cảnh lịch sử thời bấy giờ, phản ánh đúng xu thế phát triển của xã hội và có tác dụng làm chuyển biến xã hội, nên đã được nước Tần đón nhận và thực hiện. Nhờ đó, lịch sử Trung Quốc đã bước sang một giai đoạn mới.

Trong tác phẩm Hàn Phi Tử của mình, Hàn Phi đã đưa ra một cái nhìn hết sức thực tiễn. Ông thấy được vai trò quan trọng của pháp luật trong việc cai trị đất nước. Ông cho rằng, then chốt của việc xây dựng đất nước giàu mạnh là phải dựa vào pháp luật: “Không có nước nào luôn mạnh, cũng không có nước nào luôn yếu. Hễ những người thi hành pháp luật mà mạnh thì nước mạnh, còn hễ những người thi hành pháp luật mà yếu thì nước yếu”(3). Theo ông, “Pháp luật là mệnh lệnh ban bố ở nơi cửa công, hình phạt chắc chắn đối với lòng dân, thưởng cho những kẻ cẩn thận giữ pháp luật, nhưng phạt những kẻ làm trái lệnh. Đó là điều bầy tôi phải tuân theo”(4). Pháp luật, xét đến cùng, chính là quy chuẩn chung mà mọi người phải theo, là tiêu chuẩn chính xác nhất để phân định chính và tà, tốt và xấu. Kẻ thượng chí tuy làm việc đúng ngay, nhưng trước hết phải lấy phép tắc của thiên vương làm chuẩn.

Pháp luật có vai trò quan trọng như vậy nên cần phải xây dựng pháp luật sao cho tốt. Hàn Phi cho rằng, khi xây dựng pháp luật thì trước hết phải chú ý đến vấn đề định pháp và do vậy, ông đã dành thiên “Định pháp”(5), quyển số XVII - một trong những thiên quan trọng nhất của tác phẩm Hàn Phi Tử - để nói về vấn đề thiết lập hệ thống pháp luật. Theo ông, một hệ thống pháp luật tốt không phải được xây dựng dựa trên ý muốn chủ quan của cá nhân, mà cần phải tuân thủ theo những nguyên tắc, như pháp luật phải minh bạch, được ghi thành văn bản và phổ biến rộng rãi; pháp luật cần phải có lý lẽ, dẫn chứng xác đáng, rõ ràng; pháp luật phải hợp với thời thế; pháp luật phải thống nhất và có tính ổn định...

Về nguyên tắc, pháp luật phải minh bạch, được ghi thành văn bản rõ ràng và được phổ biển rộng rãi. Trước và trong thời đại của Hàn Phi, đại đa số các trào lưu triết học và các bậc vua chúa Trung Quốc đều cho rằng, pháp luật cần giữ bí mật với dân, chỉ riêng quan lại được biết. Pháp luật không được phổ biến rộng rãi đã làm cho sự chuyên chế của giai cấp quý tộc ngày càng trở nên nặng nề, mâu thuẫn xã hội ngày một trầm trọng. Hàn Phi là người ủng hộ mạnh mẽ quan điểm phổ biến pháp luật cho dân. Ông cho rằng, pháp luật không chỉ là dùng hình, mà cần được thành văn, in ấn cẩn thận để quan phủ công bố rộng rãi cho dân chúng biết mà thi hành. Hàn Phi nói: “Luật là cái được biên chép vào sổ sách, đặt nơi quan lại để ban khắp trăm họ. Do luật pháp ấy mà trăm họ được báo cho biết những gì phải làm và những gì không được làm”(6). Rằng, khi “pháp luật rõ ràng thì người trên được tôn trọng mà không bị xâm lấn. Người trên được tôn trọng và không bị xâm lấn thì vua mạnh và nắm được cái chủ yếu...”(7). Pháp luật không được phổ biến sẽ làm cho dân chúng điều hay cũng không biết, mà phạm phải điều cấm cũng không hay. Người dân được phổ biến pháp luật thì mới hiểu được những điều được làm và không dám làm điều nghịch, nhà vua nhờ thế không phải nhọc nhằn mà mọi việc vẫn ổn định.

Về nguyên tắc, pháp luật cần phải có lý lẽ, dẫn chứng xác đáng, rõ ràng. Hàn Phi cho rằng, khi pháp luật đã được phổ biến rộng rãi, để cho mọi người tuân theo thì bản thân pháp luật phải được soạn thảo sao cho mỗi điều ngăn cấm hoặc thăng thưởng cần phải có lý lẽ, dẫn chứng xác đáng, rõ ràng. Pháp luật cần chỉ ra và ghi rõ bằng văn bản những tình huống liên quan, những nguyên tắc xét xử, phán quyết, các chứng cớ được trình bày, nhờ đó mà tránh được tình trạng lợi dụng kẽ hở của pháp luật hoặc trông chờ sự may mắn hay phán xử do ý muốn chủ quan của một cá nhân nào đó. Pháp luật nghiêm minh thì các quan thực thi pháp luật, giữ gìn trị an mới được dễ dàng, các bậc vua chúa mới nắm được những công việc quan trọng và người dân bình thường mới biết việc phải làm. Giữ gìn được trật tự thì triều đình và nhà vua không phải khó nhọc mà cai trị vẫn tốt.

Về nguyên tắc, pháp luật phải hợp với thời thế, Hàn Phi cho rằng, pháp luật là công cụ của giai cấp thống trị để bảo vệ lợi ích cho mình, do vậy để cai trị tốt, cần phải dựa vào xu thế vận động của xã hội mà đặt ra pháp luật. Nhìn nhận sự phát triển của xã hội theo hướng duy vật, ông cho rằng, pháp luật không phải là ý chí chủ quan của một ai đó đưa ra, mà pháp luật được định ra dựa trên những đòi hỏi khách quan từ thực tiễn cai trị. Và, khi phê phán gay gắt các quan điểm hoài cổ, chủ trương giữ nguyên cách cai trị đất nước theo truyền thống, không chịu nắm bắt sự thay đổi của lịch sử, đặc biệt là quan niệm của Nho gia, Hàn Phi cho rằng: “Thời thế thay đổi mà cách cai trị không thay đổi thì sinh loạn... Cho nên, bậc thánh nhân trị dân thì pháp luật theo thời mà đổi, sự ngăn cấm theo khả năng mà đổi”(8). Muốn vậy, theo ông, điều quan trọng là phải xây dựng được các điều luật kịp thời, phải dựa trên sự thay đổi của xã hội mà bổ sung thêm cho pháp luật và chỉ có như vậy, pháp luật mới có tác dụng, khi thực hiện mới có tính khả thi.

Về nguyên tắc, pháp luật phải thống nhất và có tính ổn định. Hàn Phi cho rằng, “pháp luật không gì bằng thống nhất và chắc chắn, khiến cho dân biết nó”(9). Pháp luật là công cụ đắc lực của nhà vua khi nó có tính thống nhất, chắc chắn. Pháp luật không được lẫn lộn, chồng chéo, mập mờ mà phải thống nhất. Một nước chỉ nên có một hệ thống luật pháp.

Trong thiên Định pháp, Hàn Phi đã lấy ví dụ về trường hợp sử dụng luật pháp của Thân Bất Hại rằng, “pháp luật cũ của nước Tấn chưa chấm dứt, mà pháp luật mới của nước Hàn đã ra đời. Mệnh lệnh của tiên quân chưa thu lại mà mệnh lệnh của ông vua sau đã ban ra. Thân Bất Hại nếu không chuyên lo về pháp luật của nó, nếu không làm cho mệnh lệnh thống nhất thì bọn gian sinh lắm việc”(10). Khi vận dụng tư tưởng của Lão Tử để lý giải vấn đề này, ông cho rằng, pháp luật phải tuỳ thời mà thay đổi, nhưng không phải vì thế mà tuỳ tiện sửa đổi, bởi pháp luật là chuẩn mực của xã hội để phân định tà ác - chính nghĩa, tốt - xấu, đúng - sai. Cho nên, “người thợ khéo tuy dùng ý và mắt cũng đúng dây mực nhưng trước đó phải lấy cái quy cái củ để đo(11). Kẻ thượng trí tuy làm việc đúng ngay nhưng trước đó phải lấy phép tắc tiên vương làm chuẩn. Cho nên nhờ dây dọi thẳng mà cây cong bị đẽo. Nhờ cái mực nước bằng mà chỗ cao, chỗ nghiêng bị gọt”(12).

Theo Hàn Phi, pháp luật phải thống nhất và ổn định mới có sức mạnh răn đe kẻ ác và tạo lòng tin tưởng nơi dân chúng: “Nói chung, pháp lệnh mà thay đổi thì việc lợi và hại cũng khác đi. Việc lợi và hại khác đi thì việc làm của dân thay đổi... cho nên, nếu lấy lý mà xét thì cứ việc lớn và nhiều mà hay thay đổi thì ít thành công”(13).

Về nguyên tắc, pháp luật phải dễ hiểu, có khả năng thi hành và gắn với lợi ích của con người. Trước Hàn Phi, Quản Trọng cho rằng, chính lệnh cần phải không cao xa mà dễ thi hành. Theo quan điểm của Hàn Phi, trong thiên hạ, ngoài một số ít là thánh nhân, còn đại đa số nhân dân đều khó có thể hiểu được những đạo lý sâu xa. Với quan điểm này, ông cho rằng, một trong những nguyên tắc hết sức quan trọng của việc định pháp là làm sao cho pháp luật phải thật dễ hiểu, dễ thi hành. Tránh việc pháp luật quá cao xa, khiến người dân hiểu sai, dẫn đến thi hành sai. Nếu pháp luật khó hiểu khiến người dân thực hiện sai và bị phạt thì sẽ dẫn đến việc kiện tụng rắc rối. Hàn Phi nói: “Pháp chế gọn thì việc kiện tụng của dân ít đi. Thế cho nên sách của thánh nhân thế nào cũng diễn giải rõ ràng, pháp luật của minh quân bao giờ cũng xét đoán mọi việc rõ ràng”(14).

Về nguyên tắc, pháp luật phải công bằng, phải thể hiện sự bênh vực kẻ yếu, số ít. Đây là tư tưởng thể hiện sự thương dân giống như Mạnh Tử của Hàn Phi. Nhìn chung, trước đây, các nhà cầm quyền chỉ muốn công bằng mà không muốn tình thương. Chẳng hạn, nếu quý tộc mà bị hình phạt thì không xử như hình phạt của thường dân, mà xử theo lễ, tức là “lệ” riêng của quý tộc. Hàn Phi muốn dùng luật để xóa bỏ cái đặc quyền đó của quý tộc, bắt quý tộc cũng phải thực hiện pháp luật như người dân. Ông cho rằng, “kẻ làm vua là kẻ phải giữ pháp luật, căn cứ vào kết quả để mà xét để lập công lao. Chỉ nghe có quan lại tuy làm loạn nhưng dân vẫn cứ tốt, nhưng không nghe có dân làm loạn nhưng quan lại vẫn cứ trị an một mình. Cho nên bậc vua sáng trị quan lại chứ không trị dân...”(15).

Pháp luật là cái chuẩn mực để mọi người tuân theo và thực hiện công bằng. Khi lệnh được ban ra thì mọi người dân bắt buộc phải thi hành. Những điều khoản đó vừa phải công khai, vừa phải công bằng. Ranh giới giữa công và tư đôi khi rất khó xác định, nhưng bậc quân vương anh minh thì phải loại bỏ được những ân nghĩa cá nhân để xác định rõ ranh giới công - tư đó. Người làm vua phải thấy được cái đúng, cái sai để thưởng, phạt một cách khách quan, chứ không thể dùng sự chủ quan của riêng mình hoặc nể nang ai cả. Quan lại mà làm sai thì cũng phải bị xử phạt như dân thường. Cho nên, “pháp luật không hùa theo người sang. Sợi dây dọi không uốn mình theo cây gỗ cong. Khi đã thi hành pháp luật thì kẻ khôn cũng không thể từ, kẻ dũng cũng không dám tranh. Trừng trị cái sai không tránh kẻ đại thần, thưởng cái đúng không bỏ sót kẻ thất phu...”(16).

Ngay cả việc quy định và thực hiện thưởng, phạt cũng phải theo đúng phép tắc. Vì vậy, “nếu có ông vua biết bỏ điều riêng tư, cong queo mà theo phép công thì dân sẽ được yên mà nước sẽ được trị. Nếu có ông vua mà bỏ được điều riêng tư, thi hành phép công thì quân đội mạnh mà kẻ địch yếu. Nhờ vậy, ông vua biết rõ được việc nên, việc không nên, có quy định theo phép tắc”(17). Khi nói về sự công bằng trong việc xây dựng pháp luật, Hàn Phi đã lấy ví dụ từ câu nói của Chiêu Vương rằng: “Phép tắc của nước Tần ta, khiến dân có công thì được thưởng, có tội thì bị phạt. Nay rau cỏ năm vườn, khiến cho những người dân có công hay không có công đều được thưởng. Nói chung, việc khiến cho dân chúng có công hay không có công đều được thưởng đó là đường sinh loạn. Phát của cải năm vườn mà nước loạn không bằng vứt bỏ rau quả mà nước trị”(18).

Nói tóm lại, bên cạnh những hạn chế, như quá nhấn mạnh đến vai trò của pháp luật, đến biến pháp mà không chú ý đến nhân nghĩa, đạo đức, kiêm ái trong việc trị nước, an dân..., quan niệm về định pháp của Hàn Phi đã nêu ra cơ sở lý luận về lập pháp mà phong kiến phương Đông ít nhiều được thừa hưởng. Những yêu cầu, như sự minh bạch, rõ ràng, tính phổ biến, tính công bằng... của pháp luật trong quan niệm của ông đều có ý nghĩa thiết thực sâu sắc. Ngày nay, ở mức độ nhất định, một số nội dung trong quan niệm định pháp, như sự minh bạch, rõ ràng, tính nghiêm minh, công bằng, tính phổ thông của pháp luật... do Hàn Phi đề ra vẫn còn có giá trị gợi mở đối với công cuộc đổi mới và xây dựng đất nước mà Đảng và nhân dân ta đang tiến hành. Tuy nhiên, sự đề cao quá mức những đóng góp của tư tưởng pháp trị Hàn Phi cũng như sự phủ nhận những giá trị của tư tưởng đó đều là sai lầm và không đúng với phương pháp tiếp cận khi nghiên cứu lịch sử tư tưởng nhân loại.

(BÀI ĐÃ ĐĂNG TRÊN TC TRIẾT HỌC, SỐ 5 (252), THÁNG 5-2012)

NGUYỄN THỊ HẢO (*)

(*) Nghiên cứu viên, Viện Triết học, Viện Khoa học xã hội Việt Nam.

(1) Tư Mã Thiên. Sử ký (Phan Ngọc dịch). Nxb Văn hóa ngôn ngữ Đông Tây, Hà Nội, 1999, tr.165.

(2) Hàn Phi. Hàn Phi Tử (Phan Ngọc dịch). Nxb Văn học, Hà Nội, 2001, tr.8.

(3) Hàn Phi. Sđd., tr.55.

(4) Hàn Phi. Sđd., tr.478-479.

(5) Hàn Phi. Sđd., tr.478.

(6) Nguyễn Đăng Thục. Lịch sử triết học phương Đông, t.2. Nxb Tp. Hồ Chí Minh, 1997, tr.173.

(7) Hàn Phi. Sđd., tr.62.

(8) Dẫn theo: Vũ Kim Dung. Tư tưởng Hàn Phi (Luận án Tiến sĩ Triết học), bảo vệ tại Viện Triết học năm 2003, tr.106.

(9) Hàn Phi. Sđd., tr.547.

(10) Hàn Phi. Sđd., tr.479.

(11) “Cái quy” là cái compa, “cái củ” là cái êke.

(12) Hàn Phi. Sđd., tr.62.

(13) Hàn Phi. Sđd., tr.187.

(14) Hàn Phi. Sđd., tr.552.

(15) Hàn Phi. Sđd., tr.394.

(16) Hàn Phi. Sđd., tr.62.

(17) Hàn Phi. Sđd., tr.56.

(18) Hàn Phi. Sđd., tr.401.

Theo Viện Triết học

Lời nguyền "kim cương xanh" khiến Hoàng hậu Thái Lan Sirikit đột quỵ hay lời nguyền lãnh chúa Tamerlane khiến 7,5 triệu người mất mạng... trở thành nỗi ám ảnh kinh hoàng.

1. Lời nguyền "kim cương xanh" 

Tháng 7/2012, Hoàng hậu Thái Lan Sirikit được người dân vô cùng yêu quý đã bị đột quỵ và không xuất hiện trước công chúng. Điều này sẽ không trở thành tâm điểm bàn tán của dư luận nếu như không xuất hiện những tin đồn về một lời nguyền kéo dài hàng thập kỷ trước đó. Nguồn gốc của lời nguyền nghiệt ngã trên bắt đầu từ việc xảy ra một trong những vụ trộm nữ trang hoàng gia kinh hoàng nhất lịch sử.

Câu chuyện bắt đầu tại cung điện của gia đình hoàng gia Ả Rập Saudi năm 1989. Khi đó, một người gác cổng Thái đã đột nhập vào phòng Hoàng tử Faisal và lấy trộm đồ trang sức trị giá 20.000.000 USD. Sau đó, người này đã tuồn chúng về Thái Lan bằng cách giấu đồ ăn cắp trong máy hút bụi. Trong số các món đồ trang sức có giá trị của hoàng tử Ả Rập Saudi bị đánh cắp có một viên đá quý 50 carat và được gọi là "kim cương xanh".

Nhà chức trách Saudi đã thông báo cho cảnh sát Thái Lan vụ việc và nhanh chóng bắt được tên trộm. Tuy nhiên, y đã kịp bán một số đồ trang sức đó trước khi bị cảnh sát tóm tại chợ đen. Số còn lại đã được cảnh sát Thái Lan hoàn trả cho gia đình hoàng gia Thái Lan. Một nửa số trang sức được trả lại là hàng giả. Không những vậy, "kim cương xanh" vẫn biệt tích. Cảnh sát Thái Lan còn cho rằng, có thể viên đá quý đó không tồn tại. Điều đó khiến thông tin về vụ trộm cắp trang sức hoàng gia càng trở nên tồi tệ hơn.

Đối với một viên ngọc quý mà chưa bao giờ được chứng minh chắc chắn là tồn tại thì "kim cương xanh" gây ra nhiều vấn đề hơn là giá trị vật chất của nó. Nó được cho là bị ma ám. Lời nguyền về viên đá quý này đầu tiên xuất hiện vào tháng 2/1990. Khi đó, 3 nhà ngoại giao Ả Rập Saudi (những người đã được giao nhiệm vụ điều tra các vụ trộm cắp đồ trang sức) đều bị giết hại trong cùng một đêm. Cảnh sát Thái Lan khẳng định rằng, không có bằng chứng nào cho thấy vụ giết người có liên quan đến viên đá quý có tên "kim cương xanh". Tuy nhiên, người Ả Rập Saudi nghĩ khác và nghi ngờ chính quyền đã che đậy vụ việc.

Những nghi ngờ của họ đã dấy lên khi báo chí địa phương đưa tin rằng, một vài phu nhân của những quan chức quyền lực nhất Thái Lan đã được nhìn thấy đeo đồ trang sức giống như viên đá quý mà hoàng gia Ả Rập Saudi bị mất. Điều khá thú vị là người ta cáo buộc hoàng hậu Sirikit cũng từng xuất hiện với viên đá quý đó trước khi bị đột quỵ và không còn xuất hiện trước công chúng. Nhiều người tin rằng, Hoàng hậu Sirikit là nạn nhân mới nhất của lời nguyền "kim cương xanh".

2. Lời nguyền nghiệt ngã khiến hàng triệu người bị giết

Năm 1941, một nhóm các nhà nhân chủng học Xô Viết đã đến Uzbekistan để thực hiện chuyến thám hiểm đã được nhà nước phê chuẩn. Nhiệm vụ của họ là xác định vị trí ngôi mộ của Tamerlane và khai quật thi thể bên trong. Tamerlane là một lãnh chúa nổi tiếng sống ở thế kỷ XIV và được xem là anh hùng dân tộc ở Uzbekistan. Trước bối cảnh đó, các giáo sĩ Hồi giáo địa phương đã không thể ngăn cản nỗ lực khai quật ngôi mộ lãnh chúa Tamerlane của nhóm chuyên gia Xô Viết. Tuy nhiên, họ cảnh báo rằng, nếu đánh thức giấc ngủ vĩnh hằng của lãnh chúa thì thảm họa sẽ ập đến vào ngày thứ ba.

Khi nghe điều đó, lãnh đạo nhóm thám hiểm Mikhail Gerasimov đã bỏ ngoài tai lời đe dọa đó và coi nó là điều mê tín dị đoan của người dân địa phương. Họ tiếp tục công việc khai quật thi thể lãnh chúaTamerlane và mở quan tài của ông vào ngày 19/6/1941.

Bên ngoài quan tài có viết một dòng chữ có nội dung: “Khi tôi từ cõi chết trở về, thế giới sẽ run sợ". Ba ngày sau, phát xít Đức đã bất ngờ phát động cuộc chiến Barbarossa và xâm lược Liên Xô. Đó có phải là điều trùng hợp ngẫu nhiên? Có lẽ vậy. Sự kiện này đã khiến thế giới phải rúng động.

Điều thú vị là khi cuộc chiến Đức - Xô bước vào giai đoạn bước ngoặt với chiến thắng của người Nga trong trận đánh Stalingrad, Stalin đã ra lệnh đem chôn cất thi hài lãnh chúa Tamerlane tại Uzbekistan theo nghi lễ chôn cất của người Hồi giáo. Lời nguyền được cho là đã bị hủy bỏ kể từ đó nhưng vẫn để lại hậu quả nặng nề. Cụ thể, mặc dù Liên Xô cuối cùng giành chiến thắng trong cuộc chiến chống xâm lược của phát xít Đức nhưng 7,5 triệu người dân Liên Xô đã chết trong cuộc chiến khốc liệt đó.

3. Lời nguyền Nữ thần núi lửa Hawaii

Giáo sư Kame\'eleihiwa đến từ Đại học Hawaii cho hay: "Nếu bạn không tôn trọng Pele, cô ấy sẽ giết chết bạn". Timothy Murray có thể ước gì mình biết điều đó trước khi chuyển đến Honolulu. Trong từ điển của mình, Timothy đã "luôn luôn có sự may mắn" bên cạnh. Điều đó chỉ đúng trước khi Timothy làm cho Nữ thần lửa và núi lửa Hawaii là Pele buồn phiền.

Một ngày nọ, Timothy quyết định đến công viên quốc gia núi lửa Hawaii tham quan. Bị mê hoặc bởi những hạt cát đen, ông đã lấy một ít và mang về nhà rồi đựng trong một chai nước rỗng. Sau đó, mọi việc xung quang ông bắt đầu trở nên tồi tệ. Người bạn gái mà Timothy đã hẹn hò trong 5 năm đã bỏ ông ta. Sau đó, FBI cũng bắt ông vì vi phạm bản quyền máy tính. Thú cưng mà Timothy cũng đột ngột qua đời.

Nhưng lời nguyền Nữ thần núi lửa Hawaii không chỉ linh ứng đối với Timothy Murray. Theo một truyền thuyết Hawaii, bất cứ ai di chuyển một mẩu đá núi lửa hay cát đều sẽ phải chịu cơn thịnh nộ của Nữ thần núi lửa Hawaii Pele. Bởi lẽ, vị nữ thần này được cho là rất tức giận khi những tảng đá (mà nữ thần núi lửa coi chúng như những người con của mình) bị du khách lấy đi. Do đó, Nữ thần Pele sẽ trả thù một cách khủng khiếp bằng cách buông ra lời nguyền nghiệt ngã đối với những người đó.

Công viên quốc gia núi lửa Hawaii còn có một dòng suối chảy mãi không bao giờ kết thúc. Nhiều người đã viết thư xin lỗi rồi gửi đến nữ thần núi lửa và cầu xin người xóa bỏ lời nguyền, tha thứ cho những tội lỗi mà họ đã phạm phải khi đến đây.

4. Lời nguyền của người nhện

Rất nhiều người đã nghe nói đến Lời nguyền của người nhện nhưng nó trở lên lu mờ so với trước đây bởi vì nó được đặt tên cho một siêu anh hùng nổi tiếng trong phim ảnh. Buổi trình diễn đắt giá nhất lịch sử của nhà hát Broadway (Mỹ) có tên"Spider-Man: Turn Off The Dark” được cho là bị ám bởi lời nguyền trên. Buổi biểu diễn đó phải hoãn lại nhiều lần do trục trặc kỹ thuật cũng như diễn viên gặp một số chấn thương. Kể từ đó, các phương tiện truyền thông bắt đầu để ý đến và lo ngại liệu lời nguyền người nhện có tồn tại hay không.

Lời nguyền được cho là bắt đầu trong buổi diễn tập trở lại năm 2010. Khi đó, một diễn viên bị gãy chân và chấn thương sau khi diễn viên đóng thế không thể thực hiện được cảnh đó. Tiếp đến, một diễn viên đóng thế khác cũng gặp nạn khi bị chấn thương cổ tay. Vào đêm trước buổi công diễn, một trong những nữ diễn viên chính bị chấn thương vùng đầu do dây cáp gây ra. Vì vậy, cô đã không thể tham gia buổi diễn đó. Lãnh đạo chương trình đã phải tìm người thay thế cô.

Sau đó, một trong những vụ tai nạn nghiêm trọng nhất của nhà hát Broadway được công bố rộng rãi đó là một diễn viên đóng thế tham gia buổi diễn "Spider-Man Turn Off The Dark” bị thương nghiêm trọng trong buổi biểu diễn trực tiếp. Cụ thể, người này bị tổn thương xương sọ, xương bả vai, khuỷu tay, gãy 4 xương sườn và 3 đốt xương sống. Khi chứng kiến cảnh đó, một trong những nữ diễn viên trong đoàn đã la hét thảm thiết và nó cũng để lại ấn tượng kinh hoàng đối với những khán giả đến xem buổi diễn đó.

5. Lời nguyền của Muhammad đối với cô gái mồ côi

Nếu bạn đi qua một cô bé mỉm cười với bạn thì phản ứng tự nhiên của bạn là gì? Có lẽ hầu hết mọi người sẽ nở nụ cười đáp lại. Tuy nhiên, nhà tiên tri Muhammad đã không có phản ứng giống như vậy. Theo cuốn sách của Hồi giáo Sah, Muhammad đã nhìn cô gái và nói: "Có thể bạn sẽ không có thay đổi gì trong những năm tới!". Khi nghe điều đó, cô gái mồ côi bỏ chạy và khóc điên dại.

Tại sao nhà tiên tri của Thánh Allah mà điều đó? Khi được mọi người hỏi, Muhammad giải thích rằng, ông là một con người và đôi khi có thể không giữ được bình tĩnh. Ông trấn an người đi theo ông rằng đã đạt được một thỏa thuận với thánh Allah. Theo đó, bất cứ người nào bị ông đưa ra lời nguyền sai sẽ nhận được phần thưởng vào ngày lễ Phục Sinh.

Vì vậy, Muhammad sử dụng khả năng tiên tri của mình để chứng minh rằng, nếu một người nào đó không đáng bị nguyền rủa thì cũng không cần phải lo lắng. Họ sẽ được trả lại phần thưởng tương xứng. Tuy nhiên, người ta vẫn không biết được số phận của cô gái trẻ mồ côi vô danh trên. Người ta không biết liệu lời nguyền của Muhammad có khiến cô bé trên không còn sống để chứng kiến ngày sinh nhật tiếp theo hay không hoặc cô sẽ phải vĩnh viễn sống trong thân xác của một đứa trẻ suốt đời.

Viet Bao.vn (Theo Kiến thức)

Tên sách: Triết học Tây phương - Từ khởi thủy đến đương đại

Thể loại: Triết học

Kích thước: 19x27cm

Số trang: 1198 trang

Tác giả: Bernard Morichère

Nhà xuất bản: VH-TT

Giá bán: 500,000 VNĐ

Mục đích của tác phẩm này-không muốn chỉ đơn thuần là một tập hợp những bản văn-mà là giới thiệu tính đa dạng của tư tưởng triết lý một cách rộng rãi nhất từ khởi thủy đến đương đại, trong sự tôn trọng tính đa nguyên của các học thuyết và các trào lưu đã tạo nên dòng tư tưởng nhân loại. Triết học là một mà cũng là nhiều, và chính sự đa dạng trong nhất tính này đã mang lại vẻ toàn mãn phong phú cho triết học.

Nhằm mục đích đó, trong khi vẫn trang trọng dành cho các tác giả minh chủ và các bản văn kinh điển của lịch sử triết học vị trí xứng đáng mà truyền thống vẫn dành riêng cho họ, chúng tôi muốn mở rộng khuôn khổ các bản văn, đến những tác giả, những trào lưu tư tưởng và những thời đại mà các giáo trình thông thường ít dành chỗ; và nhiều khi, chẳng dành cho một chỗ đứng nào, chẳng hạn, nguyên cả một thời kỳ trải dài từ đầu thời Trung cổ cho đến cuối thời Phục Hưng, nghĩa là khoảng 10 thế kỷ, triết học thường bị lặng lẽ bỏ rơi cho một số ít chuyên gia, thì trong tác phẩm này, đã tìm lại vị trí triết học cho dòng chảy liên tục từ Thượng cổ...

“Tất cả những gì quý thì cũng khó và hiếm”, Spinoza đã viết như thế ở cuối quyển Đạo Đức Học. Chẳng có một bản triết văn nào để cho ta dễ dàng đi vào mà không cần phải cố gắng động não. Nhưng người đọc nào chấp nhận cố gắng đó sẽ cảm thấy được tưởng lệ bởi niềm vui chưa bao giờ lỡ hẹn trong cuộc hành trình tìm đại tri kiến. Niềm vui đó, khi dấn thân vào cuộc nghiên cứu riêng tư sẽ còn được tài bồi bởi bao niềm mãn nguyện khác. Niềm vui đó cũng còn được chia sẻ trong những cuộc tranh luận tự do. Thay vì, giam mình trong một cuộc độc thoại, những bản triết văn mở ra cho một hội sống tinh thần và chỉ trở nên sinh động qua cuộc sống đó.

Chỉ với chiếc điện thoại, một kiến trúc sư trẻ đã ghi lại nét đẹp đời thường của Sài Gòn, bằng một tình yêu dịu dàng với thành phố này.

Tống Hoàng Hải, một kiến trúc sư sinh năm 1986 yêu thích nhiếp ảnh đã sử dụng chính chiếc điện thọai của mình và ghi lại toàn bộ những khoảnh khắc đời thường nhất của Sài Gòn. Anh chia sẻ: "Tôi không nghĩ rằng phải sử dụng một chiếc máy ảnh chuyên nghiệp mới tạo ra được những tác phẩm được xem là nghệ thuật. Tôi thích mỗi bức ảnh mình chụp được qua điện thọai, tôi vui khi chia sẻ chúng trên mạng xã hội và cảm thấy hạnh phúc khi người xem, bạn bè, cảm nhận được một câu chuyện phía sau mỗi bức ảnh chụp ấy". 

Đa số ảnh chụp của Hoàng Hải đều sử dụng hiệu ứng đen trắng. Hoàng Hải có một tình yêu to lớn với mảnh đất Sài Gòn cùng những tập ảnh, thước phim tư liệu về Sài Gòn xưa. Anh cảm thấy Sài Gòn dường như cổ kính hơn, bớt xô bồ hơn, khi được kể qua hai màu đen trắng. 

Anh khiêm tốn nói, mỗi bức ảnh được anh chia sẻ trên mạng xã hội, hoàn toàn không phải là tác phẩm nghệ thuật. Anh chỉ là một người Sài Gòn, thích lang thang trong thành phố này, thích ghi lại những hình ảnh cuộc sống diễn ra hàng ngày, và chia sẻ chúng với bè bạn. Anh yêu Sài Gòn, yêu cái chân thật nhất chứ không phải những phù hoa diễm lệ nơi đây. Và anh mong người xem ảnh của anh cũng sẽ có cùng cảm nhận như thế.  

Một số tác phẩm của Tống Hoàng Hải:

Theo: Trí Thức Trẻ

Bên cạnh những vị vua có tài quân sự kiệt xuất, lịch sử Việt Nam không thiếu những vị vua học vấn uyên thâm, để lại cho đời nhiều tác phẩm giá trị…

Lý Nhân Tông

Lý Nhân Tông (1066 – 1127), tên húy là Lý Càn Đức, là vị vua thứ tư của triều Lý. Ông nổi tiếng là một minh quân trong lịch sử Việt Nam, là người đặt nền móng xây nền giáo dục đại học Việt Nam.

Năm 1075, vua mở khoa thi tam trường, còn gọi là Minh kinh bác học để chọn người có tài văn học vào làm quan. Khoa thi ấy là khoa thi đầu tiên ở Đại Việt và chọn 10 người, thủ khoa là Lê Văn Thịnh.

Năm 1076, vua cho lập Quốc Tử Giám - trường đại học đầu tiên ở Đại Việt, chọn những nhà khoa bảng tài giỏi vào dạy. Đến năm 1086, ông mở khoa thi chọn người có tài văn học vào Hàn lâm viện. Khoa ấy có Mạc Hiển Tích đỗ đầu, được bổ nhiệm làm Hàn lâm học sĩ.

Lý Nhân Tông cũng là một vị vua khổ luyện, phấn đấu đạt đến độ “học thức cao minh, hiểu sâu đạo lý”. Chính vì vậy, đánh giá tổng quát về ông, các sử gia từ Lê Văn Hưu, Ngô Sĩ Liên đến Phan Huy Chú, Lê Quý Đôn v.v... đều xem ông là “vị vua giỏi”, “vị anh quân” của vương triều Lý.

Sách Đại Việt Sử Ký Toàn Thư nhận xét về vua Lý Nhân Tông như sau: “Vua trán dô mặt rồng, tay dài quá gối, sáng suốt thần võ, trí tuệ hiếu nhân, nước lớn sợ, nước nhỏ mến, thần giúp người theo, thông âm luật, chế ca nhạc, dân được giàu đông, mình được thái bình, là vua giỏi của triều Lý”.

Các tác phẩm của vua Lý Nhân Tông để lại hiện chỉ còn ba bài thơ, một vài bức thư gửi triều đình nhà Tống, bốn bài hịch và chiếu. Tất cả đều viết bằng chữ Hán.

Trần Nhân Tông

Trần Nhân Tông (1258 – 1308), tên húy Trần Khâm, là vị vua thứ ba của nhà Trần. Không chỉ được ngợi ca là một trong những hoàng đế anh minh nhất trong lịch sử Việt Nam, vua Trần Nhân Tông còn được nhìn nhận như một nhà văn hóa lớn và là vị tổ sư sáng lập ra Trúc Lâm, thiền phái đầu tiên đặc sắc Việt Nam.

Theo sử sách, lúc sinh thời vua Trần Nhân Tông là người rất thông minh hiếu học. Ông đọc hết các sách vở, thông suốt nội điển (kinh) và ngoại điển (sách đời). Vốn yêu chuộng Phật pháp, những khi nhàn rỗi, ông thường mời các Thiền khách tới bàn giải về đạo pháp.

Năm 1293, ông nhường ngôi lại cho con là Trần Anh Tông, lên làm Thái thượng hoàng. Sáu năm sau, vua xuất gia và dành trọn quãng đời còn lại cho con đường giác ngộ chân lý...

Tương truyền, Phật hoàng Trần Nhân Tông đã viết nhiều tác phẩm có giá trị to lớn như Thiền lâm thiết chủy ngữ lục(Ngữ lục về trùng độc thiết chủy trong rừng Thiền), Tăng già toái sự (Chuyện vụn vặt của sư tăng), Thạch thất mỵ ngữ(Lời nói mê trong nhà đá), Đại hương hải ấn thi tập (Tập thơ ấn chứng của biển lớn nước thơm), Trần Nhân Tông thi tập(Tập thơ Trần Nhân Tông), Trung Hưng thực lục (2 quyển): chép việc bình quân Nguyên xâm lược… Tiếc rằng các phẩm này đều đã thất lạc, chỉ còn lại 25 bài thơ chép trong Việt âm thi tập và Toàn Việt thi lục.

Tên tuổi của vị vua anh minh Trần Nhân Tông đã được đặt tên cho một viện nghiên cứu đặt tại thành phố Boston, Mỹ, nơi nghiên cứu các giá trị từ di sản của vua Trần Nhân Tông đối với thế giới. Một giải thưởng mang tên Giải thưởng Trần Nhân Tông về hoà giải cũng được ra đời, là giải thưởng quốc tế đầu tiên mang tên Việt Nam, hàm chứa các giá trị Việt Nam được phổ quát tới toàn nhân loại.

Có thể nói, cùng với thời gian, tư tưởng của vua Trần Nhân Tông đã vươn ra toàn cầu như sự kết tinh những giá trị cao cả nhất của nhân loại: Trí tuệ, lòng nhân ái và sự hòa giải.

Hồ Quý Ly

Hồ Quý Ly (1336–1407) là vị vua khai sinh ra nhà Hồ trong lịch sử Việt Nam. Ông được đánh giá là một vị vua có nhiều năng lực về chính trị, kinh tế, văn hóa và là một trong những vị vua có học vấn cao của Việt Nam.

Khi còn là một quan đại thần của nhà Trần, Hồ Quý Ly đã biên tập thiên "Vô dật" để dạy cho con cái nhà quan và soạn ra 14 thiên Minh đạo dâng lên vua Trần Nghệ Tông. Trong thời kỳ trị vì của mình, ông trở thành vị vua Việt Nam đầu tiên quyết định dùng chữ Nôm để chấn hưng nền văn hóa dân tộc, cho dịch các kinh, thư, thi.

Với đầu óc sắc sảo, Hồ Quý Ly đã thực hiện nhiều cải cách quan trọng trong thời gian cầm quyền. Tuy vậy, việc không được lòng dân đã khiến ông thất bại trong việc huy động quần chúng chống lại cuộc xâm lăng của nhà Minh, dẫn đến việc đất nước một lần nữa bị phương Bắc đô hộ..

Trong các tác phẩm Hồ Quý Ly để lại cho hậu thế, có nhiều bài thơ sáng tác dùng vào việc cai trị và đối ngoại.

Lê Thánh Tông

Lê Thánh Tông (1442 – 1497), tên thật Lê Tư Thành, là vị Hoàng đế thứ năm của nhà Hậu Lê. Ông nổi tiếng là vị minh quân, đồng thời là một nhà văn hoá lỗi lạc của dân tộc.

Trong thời gian cai trị, vua Lê Thánh Tông khuyến khích các quan lại và tự mình tích cực sử dụng chữ Nôm như một sự tự tôn và tự cường. Bản thân ông là một nhà thơ, vừa là nhà phê bình văn học, với nhiều tác phẩm có giá trị để lại cho đời.

Giáo dục và đào tạo nhân tài được vua Lê Thánh Tông đẩy mạnh. Ngoài Hàn lâm viện, Quốc sử viện, nhà Thái học, Quốc Tử Giám là những cơ quan văn hóa, giáo dục lớn, ông còn cho xây kho bí thư chứa sách, đặc biệt đã sáng lập Hội Tao Đàn bao gồm những nhà văn hóa có tiếng đương thời mà Lê Thánh Tông là Tao Đàn chủ soái.

Dưới thời Lê Thánh Tông, nền khoa cử được chú trọng đặc biệt. Ông khởi xướng việc lập bia Tiến sĩ để ghi danh, tôn vinh những người tài và đức của dân tộc Đại Việt ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám, qua đó khuyến khích mọi tầng lớp cư dân đua nhau học hành để tên tuổi được ghi nhớ, gia môn được vinh dự và để làng quê được vinh hiển. Các thế hệ, các triều đình sau này tiếp tục bổ sung các tấm bia vinh danh mới.

Đặc biệt, vua Lê Thánh Tông rất tích cực trong cải tổ giáo dục, với những chính sách mới về thi cử và tránh gian lận trong thi cử. Nhiều lần ông đích thân chấm bài làm và khảo lại các bài thi có nghi ngờ.

Những di sản tri thức trong 38 năm trị vì của vua Lê Thánh Tông vẫn còn có ý nghĩa to lớn cho tới tận ngày nay.

Vua Tự Đức

Tự Đức (1829 - 1883), tên húy Nguyễn Phúc Hồng Nhậm, là vị vua thứ tư của nhà Nguyễn. Trong số 13 vua Nguyễn, ông là người uyên thâm nhất về nền học vấn Đông phương, nhất là Nho học. Vua giỏi cả về sử học, triết học, văn hóa nghệ thuật và nhất là thơ văn.

Theo sử nhà Nguyễn, đêm nào Tự Đức cũng xem sách đến khuya. Ông làm nhiều thơ bằng chữ Hán, trong đó có bộNgự Chế Việt sử tổng vịnh, vịnh hàng trăm nhân vật trong lịch sử Việt Nam. Ngoài ra, ông còn làm cả sách bằng chữ Nôm để dạy cho dân dễ hiểu, điển hình như Luận Ngữ diễn ca, Thập điều, Tự học diễn ca...

Có rất nhiều giai thoại về Tự Đức, nhất là những chuyện vua giao thiệp với nhà văn, học giả đương thời. Trong sự nghiệp của mình, vua đã để lại 600 bài văn và 4.000 bài thơ chữ Hán và khoảng 100 bài thơ chữ Nôm.

Lịch sử cũng là một ngành học mà Tự Đức ưa thích. Ông đã đặt Tập Hiền Viên và Khai Kinh Diên để ông ngự ra cùng với các quan bàn sách vở, thơ phú hoặc nói chuyện chính trị. Ông còn chỉ đạo cho Quốc sử quán soạn bộ sử lớn Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục, từ đời thượng cổ cho tới hết thời nhà Hậu Lê, trong đó ông tự phê nhiều lời bình luận.

Tự Đức cũng rất yêu nghệ thuật sân khấu, đã tập trung nhiều người soạn kịch bản tuồng về kinh thành Huế, và lệnh cho soạn những vở tuồng lớn Vạn bửu trình tường, Quần phương hiến thụy.

Nổi tiếng là ông vua hay chữ, Tự Đức rất đề cao Nho học. Ông quan tâm về việc khoa bảng, sửa sang việc thi cử và đặt ra Nhã Sĩ Khoa và Cát Sĩ Khoa để chọn lấy người có tài văn học ra làm quan. Tuy vậy, việc sùng Nho học đã khiến Tự Đức chối bỏ những kiến nghị canh tân đất nước theo hướng phương Tây, một nguyên nhân dẫn đến sự tụt hậu và bị ngoại bang xâm lược của đất nước sau này.

Theo KIẾN THỨC